Τα τελευταία λόγια του Steve Jobs

Καθώς πλησιάζει η επέτειος του θανάτου του Τζομπς, το γαλλικό «Le Point» αναδημοσιεύει τον επικήδειό της.
«Μεγάλωσα σαν μοναχοπαίδι, μόνο με τη μητέρα μου. Επειδή ήμασταν φτωχοί και ήξερα πως ο πατέρας μου είχε μεταναστεύσει από τη Συρία, φανταζόμουν πως θα ήταν σαν τον Ομάρ Σαρίφ. Ηλπιζα ότι θα είχε γίνει πλούσιος και ευγενικός και θα ερχόταν στις ζωές μας (και στο χωρίς έπιπλα διαμέρισμά μας) και θα μας βοηθούσε. Αργότερα, αφότου γνώρισα τον πατέρα μου, προσπαθούσα να πιστεύω ότι είχε αλλάξει τον αριθμό του και δεν άφησε καμία διεύθυνση γιατί ήταν ένας ιδεαλιστής επαναστάτης, που σχεδίαζε έναν νέο κόσμο για τον αραβικό λαό.
Ακόμα και ως φεμινίστρια, όλη μου τη ζωή περίμενα να αγαπήσω έναν άνδρα, που θα μπορούσε να με αγαπάει. Για δεκαετίες, θεωρούσα ότι αυτός ο άνδρας θα ήταν ο πατέρας μου. Όταν έγινα 25, γνώρισα αυτόν τον άνδρα και ήταν ο αδελφός μου.
Αλλά τότε, ζούσε στη Νέα Υόρκη, όπου προσπαθούσα να γράψω το πρώτο μου μυθιστόρημα. Δούλευα σε ένα μικρό περιοδικό και είχα ένα γραφείο στο μέγεθος μιας ντουλάπας, που το μοιραζόμουν με άλλους τρεις επίδοξους συγγραφείς. Όταν μια μέρα μου τηλεφώνησε ένας δικηγόρος -εμένα, το μικροαστικό κορίτσι από την Καλιφόρνια, που ενοχλούσε συνέχεια το αφεντικό για να μας ασφαλίσει- και μου είπε ότι ο πελάτης του ήταν πλούσιος και διάσημος και πως ήταν ο χαμένος από καιρό αδελφός μου. Οι νεαροί αρθρογράφοι τρελάθηκαν (όταν το άκουσαν). Μιλάμε για το 1985, και εργαζόμασταν σε ένα πρωτοποριακό λογοτεχνικό περιοδικό, αλλά εγώ είχα μόλις γίνει ηρωίδα ενός κλασικού παραμυθιού του Ντίκενς. Ο δικηγόρος αρνήθηκε να μου το όνομα του αδελφού μου και οι συνάδελφοί μου ξεκίνησαν να βάζουν στοιχήματα. Ο επικρατέστερος υποψήφιος ήταν ο Τζον Τραβόλτα. Εγώ είχα την κρυφή ελπίδα πως ήταν ένας λογοτεχνικός απόγονος του Χένρι Τζέιμς - κάποιος πιο ταλαντούχος από εμένα, κάποιος που θα ήταν λαμπρός χωρίς να προσπαθεί ιδιαίτερα.
Όταν γνώρισα τον Στιβ, ήταν ένας τύπος στην ηλικία μου που φορούσε τζιν και έδειχνε σαν Αραβας ή Εβραίος, αλλά ήταν ακόμη πιο όμορφος από τον Ομάρ Σαρίφ. Κάναμε μια μεγάλη βόλτα -κάτι που φάνηκε να αρέσει και στους δυο μας. Δεν θυμάμαι και πολλά από το τι είπαμε εκείνη την πρώτη μέρα, μόνο το ότι ένιωσα ότι θα ήταν κάποιος που θα επέλεγα για φίλο. Μου εξήγησε ότι δούλευε πάνω στους υπολογιστές.
Δεν ήξερα πολλά από υπολογιστές. Ακόμα δούλευα πάνω σε μία χειροκίνητη γραφομηχανή Olivetti. Είπα στον Στιβ ότι είχα πρόσφατα σκεφτεί να αγοράσω τον πρώτο μου υπολογιστή: κάτι που ονομαζόταν Cromemco. Ο Στιβ μου είπε ότι έκανα καλά που περίμενα γιατί ετοίμαζε κάτι που θα ήταν πολύ όμορφο.
Θα ήθελα να σας πω μερικά πράγματα που έμαθα από τον Στιβ, κατά τη διάρκεια τριών περιόδων, στα πάνω από 27 χρόνια που τον γνώριζα. Δεν ήταν χρονικές περίοδοι, αλλά περίοδοι κατάστασης. Η ζωή του. Η αρρώστια του. Ο θάνατός του. Ο Στιβ δούλευε για αυτά που αγαπούσε. Δεν ντρεπόταν την αποτυχία
Ο Στιβ δούλευε για αυτά που αγαπούσε. Δούλευε πραγματικά σκληρά. Κάθε μέρα. Αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά απλό, αλλά είναι αλήθεια. Ηταν το αντίθετο από αυτό που λέμε "αφηρημένος".
Δεν ντρεπόταν ποτέ για το γεγονός ότι δούλευε σκληρά, ακόμα και αν το αποτέλεσμα ήταν μια σκέτη αποτυχία. Αν κάποιος τόσο έξυπνος όσο ο Στιβ δεν ντρεπόταν να ομολογήσει ότι προσπαθούσε, άρα δεν θα έπρεπε ούτε κι εγώ. Όταν απολύθηκε από την Apple, τα πράγματα ήταν επώδυνα. Μου είχε πει για ένα δείπνο στο οποίο παρίσταντο 500 στελέχη της Silicon Valley για να συναντήσουν τον τότε πρόεδρο. Ο Στιβ δεν ήταν μεταξύ των προσκεκλημένων.
Ηταν πληγωμένος, παρόλα αυτά πήγε να δουλέψει στη Next. Κάθε μέρα.
Η καινοτομία δεν ήταν το ατού του Στιβ. Η ομορφιά ήταν.
Για πρωτοπόρος, ο Στιβ ήταν εξαιρετικά πιστός. Αν αγαπούσε ένα μπλουζάκι, παράγγελνε 10 ή 100 ίδια. Στο σπίτι στο Πάλο Αλτο, σίγουρα θα υπάρχουν τόσα μαύρα βαμβακερά ζιβάγκο που φτάνουν για όλους που βρίσκονται σε αυτή την εκκλησία.
Δεν του άρεσαν ούτε οι τάσεις της μόδας ούτε τα τεχνάσματα. Αγαπούσε τους ανθρώπους της ηλικίας του. Η φιλοσοφία της αισθητικής του μου θυμίζει ένα γνωμικό που έλεγε: "Η μόδα είναι αυτό που δείχνει όμορφο τώρα αλλά δείχνει άσχημο μετά. Η τέχνη μπορεί να είναι άσχημη στην αρχή αλλά γίνεται όμορφη αργότερα".
Ο Στιβ πάντα φιλοδοξούσε να δημιουργεί ομορφιά μακροπρόθεσμα. Και πολλές φορές, οι άλλοι τον παρεξηγούσαν.
Έξω από το σύστημα, οδηγούσε το ίδιο μαύρο σπορ αυτοκίνητο στη Next, όπου εκείνος και η ομάδα του σχεδίασαν αθόρυβα την πλατφόρμα πάνω στην οποία ο Τιμ Μπερνερς-Λι εφηύρε τον Παγκόσμιο Ιστό (World Wide Web).
Μιλούσε για την αγάπη σαν κορίτσι
Ο Στιβ φερόταν σαν κορίτσι με δεδομένο το πόσο πολύ μιλούσε για την αγάπη. Η αγάπη ήταν η υπέρτατη αρετή, η θεά πάνω από όλους τους θεούς. Παρακολουθούσε και ανησυχούσε για τις ζωές των ανθρώπων που δούλευαν μαζί του.
Όποτε έβλεπε κάποιον που θεωρούσε ότι μια γυναίκα θα τον έβρισκε ορμητικό τον ρωτούσε: "Είσαι ελεύθερος; Θέλεις να έρθεις για δείπνο με την αδελφή μου;". Θυμάμαι όταν μου τηλεφώνησε τη μέρα που γνώρισε τη Λορίν. "Υπάρχει μια όμορφη γυναίκα και είναι πραγματικά έξυπνη και έναν σκύλο και θα την παντρευτώ".
Όταν γεννήθηκε ο Ριντ ήταν ενθουσιασμένος και ο ενθουσιασμός αυτός δεν έφυγε ποτέ. Ήταν γεννημένος πατέρας, για κάθε ένα από τα παιδιά του. Ανησυχούσε για τους φίλους της Λίζας και τα ταξίδια της Εριν και το μήκος της φούστας της και για την ασφάλεια της Ιβ που αγαπούσε την ιππασία. Κανείς από εμάς που παραβρέθηκε στην τελετή αποφοίτησης του Ριντ δεν θα ξεχάσει τον αργό χορό του Ριντ και του Στιβ.
Η ολοκληρωτική αγάπη του για την Λορίν καθόριζε την ύπαρξή του. Πίστευε ότι η αγάπη συμβαίνει πάντα και παντού. Σε αυτό το τόσο σημαντικό θέμα, ο Στιβ δεν ήταν ποτέ ειρωνικός, ποτέ κυνικός, ποτέ απαισιόδοξος. Ακόμα προσπαθώ να μαθαίνω από τη στάση του.
Ο Στιβ πέτυχε από πολύ νεαρή ηλικία, και για αυτό ένιωθε απομονωμένος. Οι περισσότερες επιλογές που έκανε από τότε που τον γνώρισα, ήταν προς την προοπτική να γκρεμίσει τους τοίχους γύρω από εκείνον. Ένα μεσοαστικό αγόρι από το Λος Αλτος, ερωτεύθηκε ένα μεσοαστικό κορίτσι από ο Νιου Τζέρσεϊ. Ηταν σημαντικό και για τους δυο τους να μεγαλώσουν τη Λίζα, τον Ριντ, την Εριν και την Ιβ ως προσγειωμένα και φυσιολογικά παιδιά. Το σπίτι τους δεν "φόβιζε" με υπερβολική πολυτέλεια ή έργα τέχνης. Στην πραγματικότητα, για πολλά από τα πρώτα χρόνια που ήταν μαζί ο Στιβ με τη Λο, το δείπνο σερβιριζόταν στο γρασίδι, και πολλές φορές ήταν ένα μόνο λαχανικό. Πολύ ποσότητα από αυτό το ένα λαχανικό. Αλλά ένα. Το μπρόκολο. Απλά προετοιμασμένο. Με φρέσκα ψιλοκομμένα μυρωδικά.
Ακόμα και ως νεαρός εκατομμυριούχος, ο Στιβ πάντα με έπαιρνε από το αεροδρόμιο. Με περίμενε φορώντας το τζιν του. Όταν ένα μέλος της οικογένειας τον έπαιρνε στη δουλειά, η γραμματέας του η Λινέτα απαντούσε: "Ο πατέρας σου είναι σε μια συνάντηση. Θα ήθελες να τον διακόψω;". Όταν ο Ριντ επέμενε να ντύνεται στο Halloween, μάγισσα, ο Στιβ, η Λορίν, η Εριν και η Ιβ ντύνονταν όλοι μάγισσες.
Μια φορά, ξεκίνησαν να ανακαινίσουν την κουζίνα. Τους πήρε χρόνια. Μαγείρευαν σε μια κεραμική εστία στο γκαράζ. Το κτίριο Pixar, ήταν υπό κατασκευή την ίδια περίοδο, και πήρε τον μισό χρόνο για να τελειώσει. Και αυτό ίσχυε και για το σπίτι στο Πάλο Αλτο. Τα μπάνια ήταν παλιά. Αλλά -και αυτό είναι μια σημαντική διάκριση- ήταν ένα εκπληκτικό σπίτι για να ξεκινήσεις και ο Στιβ το είδε αυτό.
Διασκέδαζε με την επιτυχία, αλλά δεν το παράκανε
Αυτό δεν το λέω για να νομίζετε ότι δεν χαιρόταν με την επιτυχία του. Διασκέδαζε πολύ με την επιτυχία, αλλά δεν το παράκανε. Μου έλεγε πόσο πολύ αγαπούσε να πηγαίνει στο κατάστημα ποδηλάτων του Πάλο Αλτο και να ανακαλύπτει ότι είχε για να αγοράσει το καλύτερο ποδήλατο. Και το έκανε.
Ο Στιβ ήταν ταπεινός. Στον Στιβ άρεσε πολύ να μαθαίνει συνεχεία.
Μια φορά μου είπε πως αν είχε μεγαλώσει διαφορετικά, ίσως να γινόταν μαθηματικός. Μιλούσε ευλαβικά για τα πανεπιστήμια και αγαπούσε να περπατά γύρω από την εστία του Στάντφορντ. Τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, διάβαζε ένα βιβλίο για ζωγραφική από τον Mark Rothko, έναν καλλιτέχνη τον οποίο δεν γνώριζε πριν, και σκεφτόταν αν θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τους ανθρώπους που θα τα έβλεπαν στους τοίχους ενός μελλοντικού campus της Apple.
O Στιβ καλλιεργούσε και τη φαντεζί πλευρά του. Ποιος άλλος CEO ξέρει την ιστορία της αγγλικής και κινέζικης τριανταφυλλιάς και έχει το αγαπημένο τριαντάφυλλο του Ντέιβιντ Οστιν;
Εκρυβε εκπλήξεις σε όλες του τις τσέπες. Θα τολμήσω να πω ότι η Λόρεν θα ανακαλύψει πολλά -τραγούδια που αγαπούσε, ένα ποίημα που είχε κόψει και το είχε βάλει σε ένα συρτάρι- ακόμα και έπειτα από 20 χρόνια ενός εξαιρετικά κλειστού γάμου. Μιλούσα μαζί του κάθε μέρα, αλλά όποτε άνοιγα τους New York Times και έβλεπα θέμα για τις πατέντες της εταιρείας, συνέχιζα να εκπλήσσομαι και να χαίρομαι να βλέπω ένα ακόμα σκίτσο για μία τέλεια σκάλα.
Με τα τέσσερά του παιδιά, με τη γυναίκα του, με όλους εμάς, ο Στιβ διασκέδαζε πολύ. Εκεί, ήταν ο θησαυρός της ευτυχίας του. Τότε, ο Στιβ αρρώστησε και εμείς βλέπαμε τον κύκλο της ζωής του να μικραίνει. Κάποτε του άρεσε να περπατά στο Παρίσι. Μια φορά, ανακάλυψε ένα μικρό κατάστημα ιαπωνικών νουντλ στο Κιότο. Κατέβαινε τις πλαγιές κάνοντας με χάρη σκι. Όχι πια.Τελικά, ακόμα και οι καθημερινές απολαύσεις, όπως ένα καλό ροδάκινο, δεν του έλεγαν τίποτα.
Ακόμα και μετά τη μεταμόσχευση ήπατος πίεζε τον εαυτό του να περπατήσει
Επιπλέον, αυτό που με συνάρπαζε και αυτό που έμαθα από την αρρώστια του είναι τόσα μένουν μετά παρά τα τόσα που έφυγαν. Μετά τη μεταμόσχευση ήπατος που υπεβλήθη, μια φορά την ημέρα μπορούσε να σταθεί στα πόδια του που έμοιαζαν πολύ λεπτά για να τον κρατήσουν, και κρατούσε με τα χέρια το καροτσάκι. Εσπρωχνε το αμαξίδιο του στον διάδρομο του νοσοκομείου Μέμφις μέχρι το δωμάτιο των νοσηλευτών και μετά καθόταν στην καρέκλα, ξεκουραζόταν και γυρνούσε πίσω πάλι. Μετρούσε τα βήματά του, και κάθε μέρα, πίεζε για λίγο μακρύτερα.
Η Λορίν γονάτιζε και τον κοιτούσε στα μάτια. "Μπορείς να το κάνεις Στιβ" έλεγε. Τα μάτια του μεγάλωναν. Τα χείλια του ακουμπούσαν τα δικά της. Προσπαθούσε. Πάντα προσπαθούσε. Και πάντα με αγάπη στον πυρήνα της προσπάθειας. Ηταν ένας έντονα συναισθηματικά άνθρωπος.
Το συνειδητοποίησα κατά την τρομακτική περίοδο που δεν υπέμενε τον πόνο. Εθετε στόχους: η αποφοίτηση του γιου του Ριντ από το λύκειο, το ταξίδι της Εριν στο Κιότο, τη δρομολόγηση του σκάφους που ετοίμαζε και με το οποίο σκόπευε να ταξιδέψει με την οικογένεια του στον κόσμο και όπου ήλπιζε ότι εκείνος και Λορίν μια μέρα θα έμεναν εκεί ως συνταξιούχοι.
Ακόμη και άρρωστος, το γούστο του, η ικανότητα να διακρίνει, αλλά και η κρίση του λειτουργούσαν. Είδε 67 νοσοκόμους μέχρι να βρει τρεις να του ταιριάζουν και έπειτα να τους εμπιστευτεί πλήρως και να μείνουν μαζί μέχρι το τέλος. Την Τρέισι, τον Αρτούρο και τον Ελχαμ.
Μια φορά όταν ο Στιβ περνούσε μια πνευμονία που δεν υποχωρούσε με τίποτα, ο γιατρός του απαγόρευσε τα πάντα -ακόμη και πάγο. Ο Στιβ ο οποίος γενικά αντιπαθούσε να χαίρει ιδιαίτερης μεταχείρισης, μόνο τότε παραδέχθηκε ότι θα ήθελε να του φερθούν ιδιαιτέρως. Του είπα: "Στιβ αυτό είναι ειδική θεραπεία". Τότε γύρισε και μου είπε: "Τη θέλω να γίνει λίγο πιο ιδιαίτερη".
Διασωληνωμένος ζήτησε ένα σημειωματάριο και σχεδίασε συσκευές για iPad στο νοσοκομειακό κρεβάτι.
Διασωληνωμένος, όταν δεν μπορούσε να μιλήσει, ζήτησε ένα σημειωματάριο. Ζωγράφισε συσκευές με τις οποίες θα μπορούσε να κρατηθεί στο νοσοκομειακό κρεβάτι ένα iPad. Σχεδίασε νέα συστήματα έγχυσης και νέο ραδιοακτινολογικό εξοπλισμό. Ξανασχεδίασε αυτή τη νοσοκομειακή μονάδα η οποία δεν ήταν μέχρι στιγμής αρκετά ιδιαίτερη για τα δεδομένα του. Και κάθε φορά που η σύζυγός του έμπαινε στο δωμάτιο, έβλεπα το χαμόγελο να ξανασχηματίζεται στο πρόσωπό του.
Για τα πραγματικά μεγάλα, πολύ μεγάλα πράγματα πρέπει να με εμπιστεύεσαι, έγραψε στο σημειωματάριό του. Κοίταξε ψηλά. Πρέπει. Με αυτό, εννοούσε παράκουσει τους γιατρούς και να δώσει στον εαυτό του ένα κομμάτι πάγο.
Κανείς από εμάς δεν ξέρει για πόσο καιρό θα είμαστε εδώ. Στις καλές μέρες του ο Στιβ, ακόμη και τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, ξεκινούσε πάνω σε πρότζεκτ και αποσπούσε υποσχέσεις από τους φίλους του στην Apple ότι θα τα ολοκληρώσουν. Μερικοί κατασκευαστές σκαφών στην Ολλανδία έχουν ένα πανέμορφο ανοξείδωτο χάλυβα κύτους έτοιμο να καλυφθεί με το ξύλινο φινίρισμα. Ηθελε να συνοδεύσει τις ανύπαντρες κόρες του στην εκκλησία όπως το έκανε την ημέρα του δικού μου γάμου.
Ολοι μας στο τέλος πεθαίνουμε in medias res. Στο μέσον μιας ιστορίας. Στο μέσον πολλών ιστοριών.
Υποθέτω ότι αυτό δεν είναι το πιο ακριβές για να χαρακτηρίσω τον θάνατο κάποιου που έζησε ανέλπιστα για χρόνια με καρκίνο, αλλά ο Στιβ ήταν ανέλπιστος για εμάς.
Ο θάνατος δεν συνέβη στον Στιβ, ο ίδιος τον κέρδισε.
Αυτό που έμαθα από τον θάνατο του αδελφού μου ήταν ότι ο χαρακτήρας είναι το ουσιώδες: Αυτό που ήταν, ήταν το πώς πέθανε.
Την Τρίτη το πρωί, με φώναξε για να μου ζητήσει να πάω γρήγορα στο Πάλο Αλτο. Ο τόνος του ήταν στοργικός, αγαπητός, τρυφερός, αλλά έμοιαζε με κάποιου που οι αποσκευές ήταν ήδη δεμένες στο πίσω μέρος του οχήματος, που ήταν ήδη στην αρχή ενός ταξιδιού, ακόμη και αν λυπόταν, αν λυπόταν βαθιά και πραγματικά που μας άφηνε.
Ξεκίνησε τον αποχαιρετισμό του και τον σταμάτησα. Του είπα: "Περίμενε. Ερχομαι. Είμαι στο ταξί για το αεροδρόμιο. Θα έρθω εκεί".
"Σου τα λέω γιατί φοβάμαι ότι δεν θα προλάβεις, γλυκιά μου".
Όταν έφτασα, εκείνος και η Λορίν του έκαναν μαζί τζόκινγκ σαν σύντροφοι που ζούσαν και δούλευαν μαζί όλη τους τη ζωή. Κοιτούσε στα μάτια τα παιδιά του, σαν εκείνος να μην μπορούσε να ξεκλειδώσει το βλέμμα του.
Μέχρι τις 2 το μεσημέρι, η γυναίκα του τον ξύπνησε για να μιλήσει με τους φίλους του από την Apple. Μετά από λίγο ήταν ξεκάθαρο πως δεν θα μπορούσε να ξυπνήσει για εμάς.
Η αναπνοή του άλλαξε. Εγινε αυστηρή, ηθελημένη, σκόπιμη. Μπορώ να τον νιώσω να μετρά τα βήματά του ξανά, και να πιέσει τον εαυτό του να πάει παραπέρα.
Να τι έμαθα: δούλευε πάνω και σε αυτό. Ο θάνατος δεν συνέβη στον Στιβ, ο ίδιος τον κέρδισε.
Μου είχε πει, όταν έλεγε αντίο και μου έλεγε ότι λυπόταν τόσο πολύ που δεν θα μπορούσε να μείνει να γεράσουμε μαζί, όπως σχεδιάζαμε, ότι πήγαινε σε καλύτερο μέρος.
Ο γιατρός Φίσερ του έδινε 50% πιθανότητες να βγάλει τη νύχτα.
Την έβγαλε τη νύχτα, με τη Λορίν δίπλα του στο κρεβάτι να τινάζεται όταν υπήρχε μία μεγαλύτερη παύση μεταξύ των αναπνοών του. Εκείνη κι εγώ κοιτάζαμε η μια την άλλη, μετά έπαιρνε μια βαθιά ανάσα και ξεκινούσε πάλι.
Αυτό έπρεπε να γίνει. Ακόμη και τώρα, είχε ένα αυστηρό προφίλ, ένα πανέμορφο προφίλ, το προφίλ ενός απολυταρχικού, ενός ρομαντικού. Η αναπνοή του έδειξε ένα επίπονο ταξίδι, ένα απότομο μονοπάτι, υψόμετρο. Έμοιαζε να σκαρφαλώνει.
Αλλά με αυτή τη θέληση, αυτή την ηθική δουλειά, αυτή τη δύναμη, υπήρχε ακόμη αυτή η γλυκιά ικανότητα του Στιβ για την έκπληξη, αυτή η πίστη του καλλιτέχνη στο ιδανικό, που θα είναι ακόμη πιο όμορφο αργότερα.
Οι τελευταίες λέξεις του Στιβ, ώρες νωρίτερα, ήταν μονοσύλλαβες, και τις επανέλαβε τρεις φορές.
Πριν από την "αναχώρησή" του, κοίταξε την αδελφή του την Πάτι (θετή αδελφή του), μετά για πολλή ώρα τα παιδιά του, μετά τη σύντροφο της ζωής του Λορίν, και μετά πάνω από τους ώμους τους.
Οι τελευταίες λέξεις του Στιβ ήταν: "Ω ουάου, Ω ουάου, Ω ουάου"».